Парадокс Мантрэ
- 26.05.2025, 16:05
Замірэнне ва Украіне можа абвастрыць сітуацыю ў Чорным моры.
З вясны 2022-га года Расея пазбаўленая магчымасці ўзмацняць свой Чарнаморскі флот праз дзеянне канвенцыі Мантрэ і рашучасці Турцыі закрыць пратокі для вайсковых караблёў.
Аднак магчымае замірэнне паміж Масквой і Кіевам здольнае змяніць гэты баланс, піша выданне War on the Rocks (пераклад - сайт Charter97.org).
Пасля больш чым трохгадовай поўнамаштабнай вайны і нечаканага абрання Дональда Трампа прэзідэнтам ЗША 11 траўня прэзідэнт Украіны Уладзімір Зяленскі пагадзіўся на прапанову Расеі аб наўпроставых перамовах у Стамбуле, кінуўшы выклік Пуціну асабіста прыбыць і ўзгадніць 30-дзённае замірэнне.
Хоць перспектывы трывалага міру застаюцца туманнымі, канфлікт можа перайсці ў новую фазу - з чаргаваннем баявых дзеянняў і дыпламатыі, падчас якой абодва бакі будуць выкарыстоўваць паўзы для перагрупоўкі і пераўзбраення.
У гэтым кантэксце Турцыя гуляе не толькі ролю пасярэдніка, але і ўплывовага рэгіянальнага гульца. Калі адбудзецца дээскалацыя, менавіта ў Чорным моры можа адбыцца найболей імклівае нарошчванне вайсковых сіл. З 2022 года Турцыя забараняе праход вайсковых караблёў праз Басфор і Дарданэлы, спасылаючыся на палажэнні канвенцыі Мантрэ 1936 года.
Што такое Канвенцыя Мантрэ?
Канвенцыя Мантрэ рэгулюе суднаходства праз турэцкія пратокі і па-ранейшаму застаецца ў дзеянні, нягледзячы на свой амаль векавы ўзрост. Згодна з яе палажэннямі, гандлёвыя судны могуць праходзіць свабодна, але вайсковым караблям нечарнаморскіх дзяржаў доступ абмежаваны. У перыяды вайны абмежаванні ўзмацняюцца.
Асабліва важныя артыкулы 19, 20 і 21. У выпадку вайны, у якой Турцыя не ўдзельнічае, артыкул 19 забараняе праход вайсковых караблёў дзяржаў-удзельніц канфлікту. Менавіта яго Турцыя афіцыйна задзейнічала ў лютым 2022 года, прызнаўшы сітуацыю «вайной», нягледзячы на расейскую фармулёўку «спецыяльнай ваеннай аперацыі».
У той жа час Турцыя таксама «папярэдзіла» ўсе дзяржавы - і чарнаморскія, і не - не накіроўваць вайсковыя караблі праз пратокі, што выклікала спрэчкі: такія паўнамоцтвы ёй не дае ніводзін артыкул канвенцыі. Аднак хаўруснікі па НАТА не сталі правяраць Анкару на трываласць, каб пазбегнуць дыпламатычнага крызісу.
Чым небяспечнае замірэнне?
Калі Украіна і Расея ўсё ж дасягнуць часовага замірэння ці пагаднення аб дээскалацыі, Турцыя можа палічыць, што стан вайны больш не дзейнічае, і адкрые пратокі. У гэтым выпадку Расея атрымае магчымасць значна ўзмацніць свой Чарнаморскі флот за кошт перакідкі караблёў з Паўночнага, Балтыйскага і Ціхаакіянскага флатоў. Гэта можа ўключаць караблі з дальнабойнымі ракетамі і сістэмы СПА.
Украіна, наадварот, не мае такіх магчымасцяў. Нават калі абмежаванні знімуць, Кіеў зможа атрымаць толькі некалькі мінных тральшчыкаў ад Вялікай Брытаніі і Нідэрландаў - і то пры ўмове працяглай падрыхтоўкі экіпажаў.
НАТА зможа зноў накіроўваць караблі ў Чорнае мора, але паводле канвенцыі яны змогуць знаходзіцца там не больш за 21 дзень, і іх танаж будзе строга абмежаваны. У выніку нават часовае адкрыццё пратокаў можа сур'ёзна змяніць суадносіны сіл на моры на карысць Расеі.
Нягледзячы на патэнцыйныя перавагі, Масква можа не спяшацца з перакідкай флоту. Па-першае, Турцыя можа зноў закрыць пратокі ў выпадку аднаўлення баявых дзеянняў. Па-другое, з пачатку вайны Украіна паспяхова ўжывае марскія дроны, ракеты і крэатыўную тактыку, наносячы сур'ёзныя страты Чарнаморскаму флоту РФ. Асноўная база флоту ў Севастопалі больш не бяспечная, караблі перакінутыя ў Новарасійск, дзе іх таксама працягваюць атакаваць.
Чаго чакаць далей?
Кароткатэрміновае спыненне агню наўрад ці паўплывае на палітыку Анкары, але калі гэта будзе частай з'явай, Турцыя можа афіцыйна аслабіць абмежаванні. Гэта стварае рызыку новай эскалацыі - зараз ужо на моры.
Еўрапейскім хаўруснікам Украіны трэба загадзя рыхтавацца да такога сцэнару. Трэба не толькі падтрымліваць Кіеў зброяй і выведкай, але і дабівацца ад Турцыі празрыстасці і паслядоўнасці ў трактоўцы канвенцыі.
Калі Масква паспрабуе выпрабаваць лёс на моры яшчэ раз, ва Украіны павінна быць усё неабходнае, каб ізноў ператварыць расейскія караблі ў мішэні - як гэта ўжо адбывалася ў папярэднія тры гады.