Памёр легендарны беларускі акадэмік, які так і не прыняў уладу Лукашэнкі
- 22.06.2025, 14:46
Радзіму Гарэцкаму было 96 гадоў.
Легендарны беларускі навуковец, акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі Радзім Гарэцкі памёр сёння, 22 чэрвеня. Яму было 96 гадоў, паведамляе «Люстэрка».
Дзяцінства і юнацтва Радзіма Гарэцкага, які нарадзіўся ў Менску 7 снежня 1928 года, прайшлі ў ссылцы, куды, згодна з прысудам суда, у 1931 годзе адправілі ягонага бацьку – Гаўрылу Гарэцкага, геолага, аднаго з заснавальнікаў Беларускай акадэміі навук. Радзім з'ехаў з роднай Беларусі ва ўзросце трох гадоў, але заўжды марыў туды вярнуцца.
Маці Радзіма разам з маленькімі дзецьмі накіравалася ўслед за мужам у Карэлію – зняла маленькі пакой побач з лагерам, дзе асуджаныя будавалі Беламора-Балтыйскі канал. І цягам некалькіх гадоў пераязджала туды, куды перапраўлялі яе мужа – Кола, Тулома, Мязведжагорск, Рыбінск, Запарожжа, Салікамск.
У той час уся сям'я Гарэцкіх зазнала рэпрэсіі – дзядзька Радзіма, малодшы брат бацькі, класік беларускай літаратуры Максім Гарэцкі, быў асуджаны ў 1930-м паводле сфабрыкаванай справы «Саюза вызвалення Беларусі» і, паводле прысуду «тройкі», расстраляны 10 лютага 1938 года. Бацькам Радзіма пашанцавала: засталіся жывыя.
А прафесію геолага Радзім Гарэцкі абраў не выпадкова – хацеў быць падобным на бацьку. У канцы 1940-х паступіў у Маскоўскі нафтавы інстытут, сумяшчаючы вучобу з працай геолага. У 1952 годзе, пасля заканчэння інстытута, быў прыняты ў Геалагічны інстытут Акадэміі навук СССР, дзе працаваў да 1971 года. Свае першыя навуковыя працы прысвяціў тэрыторыям Казахстана і Сярэдняй Азіі. Апублікаваны шэраг працаў, сярод якіх вылучаецца манаграфія «Тэктоніка маладых платформаў Еўразіі». Браў актыўны ўдзел у складанні Міжнароднай тэктанічнай карты Еўропы, тэктанічнай карты Еўразіі, і за гэтыя распрацоўкі ў 1969 годзе быў уганараваны Дзяржаўнай прэміяй СССР.
І хоць Радзім Гарэцкі з'ехаў з Беларусі ва ўзросце трох гадоў, яго заўсёды вабіла на радзіму. І ў 1971 ён вярнуўся ў Менск, дзе ў Інстытуце геахіміі і геафізікі АН БССР стварыў аддзел агульнай і рэгіянальнай тэктонікі. У 1977 годзе быў абраны правадзейным чальцом Акадэміі навук БССР і назначаны дырэктарам Інстытута геахіміі і геафізікі Акадэміі навук БССР. Пад ягоным кіраўніцтвам была створаная Тэктанічная карта Беларусі. Але што такое «тэктоніка» з гледзішча простага абывацеля? І чаму Радзім Гарэцкі ўсё сваё жыццё прысвяціў вывучэнню гэтых старажытных платформаў?
Насамрэч «тэктонікай» завуцца рухі зямной кары, выкліканыя глыбіннымі працэсамі. Менавіта яны вызначаюць вонкавае аблічча планеты – фармуюць акіяны, руйнуюць горныя хрыбты, гэта значыць ствараюць паверхню, на якой існуе клімат. Не выключана, што «тэктанічныя зрухі» маюць самае прамое дачыненне да глабальнага пацяплення ва ўсім свеце.
Вывучэннем гэтых глабальных працэсаў усё сваё жыццё і займаўся доктар геолага-мінералагічных навук, акадэмік Радзім Гарэцкі. З 1992 да 1997 года ён быў віцэ-прэзідэнтам Акадэміі навук Беларусі, але пазней яго ўжо не пераабіралі на гэтую пасаду. І рэч не ва ўзросце: ягоны пункт гледжання (якім ён бачыць будучыню нашай краіны) не заўсёды супадаў з пунктам гледжання Аляксандра Лукашэнкі, які прыйшоў да ўлады ў 1994-м.
Радзім Гарэцкі актыўна супрацоўнічаў з беларускай дыяспарай, арганізоўваў кангрэсы беларусаў па ўсім свеце. Быў сябрам кіравання Таварыства беларускай мовы, Беларускага фонду культуры. Выступаў за дэмакратыю і дзяржаўную незалежнасць Беларусі, адраджэнне беларускай мовы і культуры. Гэта, відаць, і не спадабалася дзейнай уладзе.
У 2020-м, падчас масавых пратэстаў, Радзім Гарэцкі ў інтэрв'ю «Народнай Волі» выказаў свой пункт погляду на падзеі: «Мне вельмі балюча на ўсё гэта глядзець. Па мірным Менску ездзяць бронетранспарцёры, аўтазакі. Музей гісторыі Вялікай Айчыннай вайны аплецены калючым дротам, як у вайну! Улада неяк неадэкватна ўспрымае сітуацыю. Па вуліцах жа мірны народ ідзе. Людзі так і кажуць: “Мы выйшлі на мірнае шэсце!” За што іх дубасіць?»